Tek-Esin Vakfı Konservasyon Atölyesi

Tek-Esin Vakfı Konservasyon Atölyesi Çalışmaları

Kütüphane dermesi 8500 kitap, 4355 ayrıbasım-makale, 694 adet yazma ve 282 başlıkta 2012 sayı dergiden oluşmaktadır.

2015 yılında, Togan ailesi tarafından Vakfa bağışlanan Prof. Dr. Zeki Velidi Togan Koleksiyonu ile birlikte, Kütüphane dermesi sadece sayısal değil, nitelik olarak da büyümüştür.

Prof. Dr. Zeki Velidi Togan Koleksiyonu 6087 kitap, 2086 ayrıbasım-makale ve 617 başlıkta, 6873 sayı dergiden oluşmaktadır.

Zaman, mekan değişikliği, sıcaklık, nem ve birçok nedenlerden dolayı kitaplarda, belgelerde, gazetelerde, kısaca kütüphane dermesini oluşturan materyallerde, maddi sorunlar ortaya çıkmıştır.

Bu sorunların çözümüne ilk olarak yazma eserlerde oluşan “böcek”’lere karşı yapılan çalışma ile başlanmıştır. Bu çalışma Tek-Esin Vakfı’nda, bir konservasyon atölyesinin temelinin atıldığı ilk adım olarak görülebilir.

Uzun yıllar Amerika Birleşik Devletleri’nde restoratör olarak çalışmış olan Banu Casson’dan matbu yayınları asitten arındırma, kitap restorasyonu ve ciltleme konularında, uygulamalı eğitim alındı ve Banu Casson’un danışmanlığında atölyemizi oluşturmaya başladık.

Kitap ciltlemede geleneksel yapıya uygun olacağı düşünülerek, ebru sanatçısı ve eğitmeni Başak Kızıltoprak’tan ebru yapımı için eğitim alındı.

I – Yazma Eserler:

1. Yazmaların Böcekten arındırma ve temizlik
2. Yazmaların onarımı

II – Osmanlıca Gazeteler: Gazetelerin asitten arındırılması

III – Arşiv: Yıpranmış, yırtılmış belgelerin konservasyonu

I. Yazma Eserler:

I.1- Yazmaları Böcekten Arındırma ve Temizlik Çalışmaları

 694 cilt birliğinde 917 kitap ve risaleden oluşan yazma eser koleksiyonumuzda, böcek olduğu tespit edilmiştir.

Yaptığımız araştırmalar sonucunda böcek sorununun çözümü olarak iki farklı uygulama yapıldığı görülmüştür.

1. Kimyasal gaz uygulaması: Bu uygulamada dış etkenlerden tamamen arındırılmış bir odada, kitaplara kimyasal gaz verilerek sorunun çözümü,

2. Düşük sıcaklık uygulaması: Kitapların özel poşetlerde vakumlanarak, -40 °C‘de soğutularak sorunun giderilmesi.

İlk yöntem hem insan sağlığı açısından tehlikeli, hem de kitaplar üzerinde zararlı etkileri olduğundan, artık kullanılmamaktadır. Günümüzde düşük sıcaklık yöntemi ile bu sorun çözülmektedir.

Bu amaç doğrultusunda gerekli araç ve malzemeler alınarak, uygun ortam oluşturulmuştur.

Uygulama ve aşamalar:

İlk aşamada kitaplar özel vakum poşetlerine konulup vakumlanır. Vakumlama ile paket içerisinde bulunan hava, en aza indirgenir. Bunun yapılmasındaki amaç, yoğuşma nedeniyle oluşacak suyun kitaplarla temasını engellemek.

Paketleme işleminden sonra kitaplar, birbirine baskı yapmamasına ve temas etmemesine dikkat edilerek, sıcaklığı -40°C’ye ayarlanmış dondurucuya yerleştirilmelidir. Kitaplar 24 saat boyunca -40°C sıcaklıkta tutulur.

24 saatin sonunda kitaplar, dondurucudan çıkarılır ve paketli halde raflara yerleştirilir. 24 saat oda sıcaklığında bekletilir ve sonra paketlerinden çıkarılarak, sayfa sayfa temizliği yapılır.

I.2- Yazmaların ve Matbu Eserlerin Onarımı

Vakıf Kütüphane ve arşivinde bakım ve onarım gerektiren çok sayıda kitap, belge ve gazete bulunmakta. Bu işlerin Vakıf dışında yaptırılması maliyet açısından yüksek bir meblağ tutacağı için Vakıf bünyesinde yapılması daha sağlıklı olacağı ve maliyetlerin de en aza indirgeneceği düşünülerek, konservasyon ve restorasyon işleri için bir atölye oluşturulmaya karar verildi.

Uygulamalar:

1- 626 demirbaş numaralı “Mecmu’a-i münşeat ve ebyat” isimli yazma:

Kitap formalar halinde, dağınık ve ciltsiz olarak zarf içerisinde muhafaza edilmekte idi. Kitabın birçok sayfasında kurt yenikleri bulunmakta. Müdahale edilebilecek olan yeniklere Japon kâğıdı ile işlem uygulandı ve formalar dikilerek bir araya getirildi.

Sonraki aşama sırt kısmı; sırt kısmı hareketli bir bölüm olduğu için metil selüloz ve asitsiz tutkal ile esnek bir yapıştırıcı karışım hazırladık. Bu karışım sırt kısmına sürülür ve sırta Japon kâğıdı yapıştırılır. Sonrasında tela Japon kâğıdının üzerine aynı karışımla yapıştırılır.

Sırt kısmı hazırlandıktan sonra, kitapla cildi birleştirecek olan yan kâğıtları dikilir. Ve son aşama olarak  hazırlanan cilt kitaba yapıştırılır.

2- Dante Alighieri’nin 1827 yılında, Floransa’da yayınlanmış “La divina commedia di Dante Alighieri” kitabı:

Kitap genel olarak iyi durumda. Sırtı dağılmış ve kapaklarındaki ince kâğıt kaplama aşınmış. Sırta güçlendirme için Japon kâğıdı, Amerikan bez ve 60 gr. asitsiz kâğıt yapıştırıldı.

Ebru Çalışmaları:

Ebru, özel hazırlanmış suyun (kitre) üzerine boyalar ile oluşturulan desenlerin kâğıda geçirilmesiyle yapılan bir sanattır. Kitap süslemede ebru, kitap cildi ve yan kâğıdı olarak kullanılmıştır. Bu sanat 13. yüzyılda Orta Asya’da ortaya çıkmıştır. İran üzerinden Anadolu’ya yayılan ebru, Osmanlı döneminde yeni teknikler ve formlar geliştirmiştir.

Vakıf bünyesinde kurduğumuz atölyede, yazma kitapların konservasyon çalışmalarında, geleneksel kitap süsleme sanatı olan “ebru”yu da kullanmaya karar verdik. 2020 Şubat-Eylül ayları arası ebru öğrenmek için kurs alınmaya başlandı.

Ebru kursuna başlamadan önce ebru atölyesini meydana getirebilmemiz için, kurs eğitmenimiz Başak Kızıltoprak’ın yardımlarıyla, gerekli alt yapı oluşturuldu ve malzemeler temin edildi.

Aşağıda yaptığımız çalışmalardan örnek resimler gösterilmiştir.